Z Włocławka nad Arktykę. Jan Nagórski — w 100. rocznicę pierwszych lotów nad Arktyką

Z Włocławka nad Arktykę Od pierwszych w historii arktycznych lotów minęło w sierpniu 2014 r. dokładnie 100 lat. Dokonał tego włocławianin Jan Nagórski, który był wówczas pilotem w rosyjskiej Flocie Bałtyckiej.

[fblike]

Jan Nagórski to jedna z najciekawszych i najbardziej zapomnianych postaci z historii polskiego i światowego lotnictwa. Polak urodzony pod zaborem rosyjskim, inżynier i lotnik, pierwszy na świecie człowiek, który odbył lot samolotem nad obszarem polarnym. Historia jego życia jest długa i pasjonująca a droga, z małego wówczas Włocławka do kabiny pilota nad Arktyką, niezwykła. Co jednak tam robił i skąd się wziął?
Dwa lata wcześniej ukończył szkolenie lotnicze w carskim aeroklubie, uczył się też w wojskowej Szkole Pilotów w Gatczynie. Wysłano go na obszary Arktyki w poszukiwaniu zaginionej przed rokiem w arktycznych lodach ekspedycji Georgija Siedowa. Jan Nagórski startował z Nowej Ziemi, dokąd dotarł drogą morską wraz ze świetnym mechanikiem Eugeniuszem Kuzniecowem na francuskim samolocie Maurice Farman MF.11 z 80-konnym silnikiem. Po zmontowaniu maszyny przewiezionej w skrzyniach na pokładzie statku pilot wykonał serię krótkich lotów próbnych. W sierpniu, po wielu bezowocnych poszukiwaniach nad Nową Ziemią, skierował się na północ, zapuszczając na około 100 km w głąb Morza Barentsa. W mroźnym powietrzu spędził łącznie ponad 11 godzin, pokonując ponad 1100 km i docierając do 76 stopnia szerokości geograficznej północnej. Na ślad ekspedycji nie natrafiono, Nagórski odnalazł jedynie opuszczony domek Siedowa, a w nim dziennik podróżny i list. Pilot zebrał jednak niezwykle cenne doświadczenia w lotach nad obszarami Arktyki, które służyły nie tylko jemu. Jego doświadczenia związane z Arktyką zostały wykorzystane w kolejnych ekspedycjach badających obszary północnego koła podbiegunowego.
Urodzony w 1888 r. we Włocławku Jan Nagórski zasłynął dzięki temu wyczynowi jako pierwszy w świecie pilot latający nad Arktyką. Był też pierwszym, który na wodnosamolocie wykonał „looping”, czyli pętlę. Dokonał tego na skonstruowanym przez Grigorjewicza wodnosamolocie M-9. W 1919 r. powrócił do Polski i pracował jako inżynier.
Mieszkańcy Włocławka pamiętali o Janie Nagórskim. Jego obszerny biogram został umieszczony w publikacji wydanej przez Włocławskie Towarzystwo Naukowe. W 1989 r. Miejska Rada Narodowa nadała jednej z ulic we Włocławku Jego imię. Pamięć o Janie Nagórskim była też żywa wśród członków Aeroklubu Włocławskiego, szczególnie wśród działającego w tym stowarzyszeniu sportowym Klubu Seniorów Lotnictwa.
Z okazji 100. rocznicy lotów nad Arktyką, Włocławskie Towarzystwo Naukowe wspólnie z Kujawską Szkołą Wyższą we Włocławku (dawniej WSHE), Uniwersytetem Mikołaja Kopernika w Toruniu i Aeroklubem Włocławskim im. Stanisława Skarżyńskiego zorganizowało konferencję naukową pt. „Jan Nagórski — w 100. rocznicę pierwszych lotów nad Arktyką”.
Konferencja odbyła się w dniu 11 grudnia 2014 r. i składała się z dwóch części. W pierwszej części, o godz. 10.00 na lotnisku Aeroklubu Włocławskiego w Kruszynie została odsłonięta tablica upamiętniająca Jana Nagórskiego i jego historyczny wyczyn. Spotkanie na lotnisku Kruszyn miało bardzo uroczystą oprawę wyrażającą się udziałem pocztów sztandarowych z Liceum Ziemi Kujawskiej, Szkoły Podstawowej im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Kruszynie i Aeroklubu Włocławskiego oraz delegacji reprezentujących władze samorządowe miasta Włocławek i powiat włocławski, Włocławskie Towarzystwo Naukowe, Wyższą Szkołę Humanistyczno-Ekonomiczną we Włocławku, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Warszawski Klub Seniorów Lotnictwa i Muzeum Floty Bałtyckiej z Bałtyjska (Rosja). Odsłonięcie pamiątkowej tablicy zostało poprzedzone okolicznościowymi wystąpieniami nawiązującymi do osoby Jana Nagórskiego oraz Jego historycznego wyczynu sprzed 100 laty.
Warto podkreślić, że symbolicznego odsłonięcia tablicy ze zdjęciem Jana Nagórskiego i specjalną dedykacją dokonali — Oliwier Nowak z Liceum Ziemi Kujawskiej we Włocławku i Tadeusz Mikołajczyk Honorowy Członek Aeroklubu Włocławskiego. Ten moment miał symboliczne znaczenie, albowiem tablicę odsłonił reprezentant środowiska lotników seniorów z Włocławka i młody reprezentant szkoły, do której uczęszczali Jan Nagórski i Stanisław Skarżyński. Po odsłonięciu tablicy poszczególne delegacje złożyły w hołdzie Janowi Nagórskiemu wiązanki kwiatów. Podkreślić należy szczególnie udział sztandaru i delegacji młodzieży LZK, gdyż szkoła ta kontynuując tradycje szkoły realnej we Włocławku podkreśla, że Jan Nagórski był jej absolwentem w 1905 r.
W drugiej części, która miała miejsce w sali konferencyjnej WTN, wygłoszono pięć referatów naukowych poświęconych tradycjom lotnictwa sportowego na Kujawach, Janowi Nagórskiemu, Polakom służącym w lotnictwie rosyjskim oraz historii lotnictwa polarnego w Rosji carskiej. Do udziału w konferencji zaproszeni zostali naukowcy z Torunia, Włocławka i Elbląga. Obradom przewodniczył dr Zdzisław Zasada — prezes Włocławskiego Towarzystwa Naukowego, a wśród uczestników byli m.in. członkowie WTN, Aeroklubu Włocławskiego i młodzież z Liceum Ziemi Kujawskiej we Włocławku.
Kierownictwo naukowe konferencji sprawowali: dr Władysław Kubiak (Włocławek) i prof. dr hab. Zbigniew Karpus (Toruń). Konferencję zorganizowano ze środków finansowych Urzędu Marszałkowskiego w Toruniu oraz Aeroklubu Włocławskiego.
Prezentowana publikacja zawiera referaty wygłoszone na grudniowej konferencji naukowej, ale w formie znacznie rozszerzonej i uzupełnionej o aparat naukowy. W pierwszej części publikacji prezentujemy referaty dotyczące tradycji lotnictwa sportowego na Kujawach oraz lotnictwa polarnego w Rosji carskiej, natomiast druga część zawiera opracowania dotyczące bezpośrednio osoby Jana Nagórskiego i Jego dokonań podczas służby w lotnictwie rosyjskim. Zwraca uwagę bardzo rozbudowany artykuł o lotnictwie sportowym na Kujawach, które było rozwijane przede wszystkim w aeroklubach w Inowrocławiu, Bydgoszczy i we Włocławku. Ta rozbudowana forma wynika poniekąd z faktu, że wspomniane aerokluby, mimo, że działają już po kilkadziesiąt lat nie mają dotąd opracowanych monografii w klasycznym pojęciu tego słowa. Stąd autor nie pretendując ze zrozumiałych względów do takiego opracowania chciał jednak w sposób nieco pełniejszy przedstawić zakres działalności tych trzech stowarzyszeń sportowych mających niezwykle bogate tradycje i dorobek w upowszechnianiu sportów lotniczych na Kujawach. Nie mając dostępu do wszystkich materiałów źródłowych bo takich, niestety brakuje, korzystał głównie z informacji prasowych i zamieszczonych na stronach internetowych. W przypadku dziejów Aeroklubu Kujawskiego Autor wykorzystał też wersję elektroniczną historii sporządzoną przez Roberta Skórę, który będąc pilotem wojskowym w Inowrocławiu zebrał je w 2011 r. ale ze względów finansowych nie udało się jej opublikować.
Zamieszczone artykuły nie tylko obrazują stan aktualnej wiedzy o Janie Nagórskim, ale wnoszą i nowe ustalenia, wzbogacając dotychczas znaną faktografię. Osoba Jana Nagórskiego jest i zapewne będzie obecna w kolejnych publikacjach polskich i rosyjskich historyków poświęconych lotnictwu polarnemu. Warto zaznaczyć, że Jego dokonania znane są głównie z dwóch autobiograficznych książek, opisujących w miarę dokładnie, choć nie wolne od pewnych uogólnień, loty nad Arktyką oraz walki powietrzne nad Bałtykiem w okresie I wojny światowej. Uzupełnieniem jest też wiele wzmianek w licznych artykułach zamieszczonych w specjalistycznej prasie lotniczej lub naukowej w Polsce oraz w ZSRR i Rosji.
Niniejsza publikacja nie tylko przekazuje stan badań nad wybranymi zagadnieniami, ale i rozszerza naszą wiedzę o Janie Nagórskim, wskazując i nowe źródła i nowe ustalenia.
Wskazać chcielibyśmy przede wszystkim na artykuł prof. dra hab. Stanisława Alexandrowicza z Torunia i jego ustalenia dotyczące lotów Jana Nagórskiego nad Arktyką. Należy zaznaczyć, że referat ten na włocławskiej konferencji został wygłoszony w zastępstwie przez prof. dra Zbigniewa Karpusa, albowiem sam Autor był już ciężko chory i nie mógł uczestniczyć osobiście w obradach. W kilka miesięcy później zmarł i został pochowany na cmentarzu w Poznaniu, gdzie m.in. aktywnie działał w Aeroklubie Poznańskim, był pilotem szybowcowym I klasy, a w 1968 r. uzyskał złotą Odznakę Szybowcową.
Dalsze artykuły koncentrują się na historii lotnictwa na Kujawach (Władysław Kubiak) i w carskiej Rosji (Michał Glock) oraz Polakach służących w lotnictwie rosyjskim do 1917 r. (Zbigniew Karpus).
W części biograficznej ks. Józef Dębiński ukazał środowisko rodzinne oraz młodzieńcze lata spędzone przez Jana Nagórskiego w rodzinnym Włocławku.
Do niniejszego opracowania dołączyliśmy także cztery informacje zamieszczone w biuletynie Warszawskiego Klubu Seniorów Lotnictwa, który był niezwykle zaangażowany w upamiętnienie 100. rocznicy lotów nad Arktyką w wykonaniu Jana Nagórskiego i z tej okazji podjął inicjatywę odnowienia pomnika nagrobnego na cmentarzu w Warszawie.
Warto zaznaczyć, że w części przeznaczonej na dyskusję wystąpił Fanil Valitow, dyrektor Muzeum Floty Bałtyckiej w Bałtijsku (Rosja), który przypomniał o różnych formach upamiętniania osoby Jana Nagórskiego w kierowanym przez niego Muzeum i w całej Rosji. Poinformował też, że w setną rocznicę pierwszego lotu nad Arktyką Jana Nagórskiego w sierpniu 1914 r. Międzynarodowa Organizacja Pilotów i Obywateli Właścicieli Statków Powietrznych w Rosji dokonała upamiętnienia tego odważnego wyczynu poprzez przelot śmigłowcami na północ do Nowej Ziemi, gdzie stacjonował wówczas Jan Nagórski i umieściła tam znak pamiątkowy w postaci łopaty śmigła z tabliczką opisową ukazującą jednocześnie wzór znaczka pocztowego poświęconego stuleciu polarnego lotnictwa.
Należy zaznaczyć, że wydawcą książki jest Kujawska Szkoła Wyższa we Włocławku i Włocławskie Towarzystwo Naukowe, a redaktorami naukowymi są, podobnie jak podczas konferencji w grudniu 2014 r. prof. dr hab. Zbigniew Karpus z UMK i dr Władysław Kubiak z KSW. Sponsorem książki jest Firma Open Partner z Włocławka, której składamy serdeczne podziękowanie.

UCZELNIA