25 lutego 2020

Konferencja naukowa „Kobiety w społeczeństwie Polski średniowiecznej”

Jeszcze w nieodległych czasach, badacze historii średniowiecza skupiali się niemalże całkowicie na polityce, wojnach i rewolucjach, poświęcając relatywnie niewiele uwagi kobietom. Główną przyczyną był fakt, że tylko nieliczne z nich wyróżniły się w – zdominowanych przez mężczyzn – środowiskach. Dopiero dzisiaj prowadzone badanie historyczne, podnoszące działania kobiet w dziedzinach ekonomicznych, społecznych i kulturowych, zaczynają doceniać kobiece role.

Zanim zdolni będziemy ukazać pełny obraz przeszłości jako wspólnej drogi obu płci, do pokonania nadal pozostaje wiele problemów. Usiłowania zmierzające do oddania kobietom ze średniowiecza tego, co należne, napotykały
i napotykają na szczególne trudności, zważywszy na charakter źródeł historycznych, z których na ogół korzystają badacze. Także dziejowa odległość epoki, która trwała przeszło tysiąc lat,
a jej schyłkowy okres określony jako feudalizm z jego rozwiązaniami społecznymi, zamkami, dworami, bractwami, cechami – wydają się osobliwymi i sztucznymi, sprawiają wrażenie bardziej mitycznych niż historycznych.

Ze źródeł pisanych wiele więcej wiemy o mężczyznach niż o kobietach żyjących w początkach państwa polskiego. Kilku podróżników i kronikarzy odwiedzających państwo Piastów lub kraje sąsiednie przekazało nam interesujące relacje. Do powszechnie znanych zaliczamy: Ibrahima ibn Jakuba kupca żydowskiego pochodzenia, kronikarzy: Galla Anonima, Jana Długosza, Mistrza Kadłubka, Kosmasę z Pragi oraz biskupa merseburskiego – Thietmara. W czasach współczesnych obszernie tę tematykę zaprezentowali m.in.: Oswald Balzer, Maria Bogucka, Kamil Janicki, Iwona Kienzler, Gerard Labuda, Andrzej Radzimiński, Michał Rożek, Henryk Samsonowicz, Stanisław Sroka, Jerzy L. Wyrozumski, Jadwiga Żylińska, a także historycy angielscy, których opracowania przetłumaczono na język polski: Frances i Joseph Gies oraz Johan Huizinga.

Dynamiczny rozwój miast w XII wieku przyczynił się do znacznego zwiększenia roli kobiet w życiu gospodarczym średniowiecznej Europy. Proces urbanizacji wsi wpłynął również zmianą roli kobiet w tym środowisku, ponieważ miały one więcej czasu na pracę i inne zajęcia. Mimo tych czynników, w rodzinie kobiety zajmowały niższą pozycję od mężczyzny. Naturalnym obowiązkiem kobiet niższego stanu szlacheckiego i kobiet chłopskich było dbanie o gospodarstwo domowe.

O ślubie bardzo licznych kobiet – z zamożnych rodzin – decydowali ich rodzice, wydając je przyszłemu małżonkowi częstokroć wbrew ich woli. Problem ten w mniejszym stopniu dotyczył małżeństw chłopskich czy mieszczańskich, gdzie związek zawierany był z reguły
z miłości. Niezależnie od statusu społecznego, młoda żona otrzymywała od rodziny posag, zaś od męża wyposażenie na wypadek wdowieństwa. Z chwilą zamążpójścia kobieta musiała być posłuszna mężowi, co powodowało, że znalazła się na drugim planie życia społecznego. Traktowano ją głównie jako matkę i opiekunkę domowego ogniska, z najważniejszym zadaniem wydania na świat zdrowych potomków.

Należy podkreślić, że nie wszystkie kobiety podporządkowały się męskiej lub pańskiej władzy i niektóre skorzystały z perspektywy rozwinięcia swoich zdolności. Przywilej ten dotyczył głównie kobiet niezamężnych i wdów, które zwyczajowo posiadały dość spore możliwości samodzielnego działania. Wiele przykładów takiego postępowania widzimy w życiu publicznym, w którym brały udział kobiety, wpływie na kształt polityki – jako doradczynie swoich mężów.

Średniowieczne dążenia do centralizacji państwa oraz znacznego wpływu władzy na życie poddanych pociągało za sobą rozwój administracji. Jednak wśród wielu urzędniczych stanowisk trudno doszukać się kobiet. Jedną z nielicznych dziedzin życia, w której kobiety mogły jawnie spełniać swoje marzenia o pewnej równości wobec mężczyzn było życie duchowe. Początkowo były to możliwe we wspólnotach religijnych, które z czasem przekształciły się w organizacje zakonne.

Ideał kobiety, czyli jej wygląd zmieniał się w poszczególnych epokach wraz z modą. Ubiór kobiety średniowiecznej był prosty, a zarazem dobrze przystosowany do kształtów ciała. Powszechnie znane są opisy piękna kobiet w literaturze średniowiecznej, a ich powabne figury widzimy na bardzo licznych portretach oraz obrazach. Mimo różnych naukowych spojrzeń związanych z pozycją średniowiecznych kobiet można domniemywać, że bardzo wiele z nich było przez mężów kochanymi i uwielbianymi za swoją kobiecość oraz kokieterię.

***

Organizatorami konferencji, która odbyła się 14 lutego 2020 r. w Kole byli: Włocławskie Towarzystwo Naukowe, Kujawska Szkoła Wyższa we Włocławku, Stowarzyszenie Króla Kazimierza Wielkiego z siedzibą w Kowalu, a gospodarzem burmistrz Miasta Koła – dr n. hum. Krzysztof Witkowski. Mediewista i muzealnik, specjalista w zakresie public relations. Regionalista, pasjonat i badacz dziejów ziemi kolskiej, zakonu Bernardynów oraz polskiego średniowiecza. Członek Komitetu Redakcyjnego czasopisma naukowego „Polonia Maior Orientalis”, autor licznych książek i artykułów. Jest również prawnikiem – aplikantem radcowskim III roku. Jego aktywna praca na stanowisku dyrektora Muzeum Technik Ceramicznych w Kole, zaowocowała wieloma prestiżowymi wyróżnieniami, m.in. Odznaką Honorową „Za zasługi dla województwa wielkopolskiego”. Od listopada 2018 r. pełni funkcję burmistrza Miasta Koło.

W organizacji konferencji istotnej pomocy udzielili: dyrektor Muzeum Technik Ceramicznych w Kole – mgr Tomasz Nuszkiewicz oraz prezes Stowarzyszenia Przyjaciół Miasta Koła nad Wartą – Grzegorz Mokrzycki.

W skład Komitetu Naukowego Konferencji weszli:

• dr hab. Antoni Barciak – z Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, przewodniczący Kapituły Odznaczeń Króla Kazimierza Wielkiego;
• dr hab. Stanisław Kunikowski – rektor Kujawskiej Szkoły Wyższej we Włocławku, wiceprzewodniczący Kapituły Odznaczeń Króla Kazimierza Wielkiego;
• dr hab. Barbara Kowalska z Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego im. Jana Długosza w Częstochowie.

Konferencję poprowadziła mgr Krystyna Pawlak, reprezentująca Stowarzyszenie Króla Kazimierza.

***

Referenci:

1. dr n. hum. Witold Brzeziński – absolwent Uniwersytetu Mikołaj Kopernika w Toruniu (studia historyczne i doktoranckie) oraz Uniwersytetu Środkowoeuropejskiego
w Budapeszcie. Adiunkt na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy. Autor monografii „Koligacje małżeńskie możnowładztwa wielkopolskiego w drugiej połowie XIV i pierwszej połowie XV wieku” oraz innych prac w czasopismach i pracach zbiorowych, dotyczących społecznej roli związków pokrewieństwa i powinowactwa, genealogii i propozografii późnośredniowiecznych elit szlacheckich oraz życia kobiet z warstwy szlacheckiej w późnośredniowiecznej Polsce.

Temat wystąpienia: „Doświadczenia panny szlacheckiej w późnośredniowiecznej Polsce. Wybrane zagadnienia”.

2. dr n. hum. Zdzisław Jan Zasada. Absolwent Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego
w Bydgoszczy i Szkoły Głównej Służby Pożarniczej (studia podyplomowe). Oficer Państwowej Straży Pożarnej, regionalista, historyk pożarnictwa. Autor kilkunastu książek z tego zakresu.
Prezes Włocławskiego Towarzystwa Naukowego. Założyciel i długoletni sekretarz Stowarzyszenia Króla Kazimierza Wielkiego. Wiceprzewodniczący Komisji Historycznej Zarządu Głównego Związku OSP RP.

Temat wystąpienia: „Kobiety z najbliższego otoczenia i ich wpływ na życie oraz sprawowanie rządów przez Bolesława I Chrobrego”.

3. dr n. o zdr. Wioletta Wojciechowska – Absolwentka Wydziału Nauk o Zdrowiu Collegium Medicum w Bydgoszczy i studiów podyplomowych na Uniwersytecie Warszawskim oraz Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Dyrektor ds. medycznych w Kolejowym Szpitalu Uzdrowiskowym w Ciechocinku. Dyrektor Instytutu Nauk o Zdrowiu oraz pełnomocnik Dziekana ds. Studiów na Kierunku Pielęgniarstwo w Kujawskiej Szkole Wyższej we Włocławku.
Zainteresowania z zakresu prawa medycznego, socjologii medycyny i psychologii społecznej.

Temat wystąpienia: „Zdrowotne i psychospołeczne aspekty funkcjonowania kobiet w średniowieczu”

4. mgr Marek Makowski – doktorant na Uniwersytecie Humanistyczno-Przyrodniczym im. Jana Długosza w Częstochowie (dyscyplina – historia).
Zainteresowania obejmujące historię powszechną XX wieku. Równie chętnie podejmuje badania związane z poznaniem historii średniowiecznej, szczególnie oscylującej wokół działalności patrona Uniwersytetu – Jana Długosza.

Temat wystąpienia: „Święta Kinga – władczyni, święta, fundatorka”.

5. dr hab. Lech Król – prezes Towarzystwa Teologicznego Włocławskiego Seminarium Duchownego we Włocławku, redaktor naczelny czasopisma naukowego „Studia Włocławskie”. Członek Zarządu Polskiego Towarzystwa Teologicznego, członek korespondent i członek Komisji Rewizyjnej Polskiego Stowarzyszenia Teologów Duchowości. Wykładowca Wydziału Teologicznego UMK i Wyższego Seminarium Duchownego we Włocławku. Przyczynił się do opublikowania w dwóch tomach rękopisów błogosławionego bpa Michała Kozala. Autor książki pt.: „Charyzmat Zgromadzenia Służebnic Najświętszego Serca Jezusowego” a także kilkudziesięciu artykułów naukowych.

Temat wystąpienia: „Kobiety w okresie średniowiecza w świetle życia i działalności św. Mechtyldy von Hackeborn oraz klasztoru w Helfcie”.

6. dr n. pedag. Urszula Kempińska – adiunkt w Kujawskiej Szkole Wyższej we Włocławku na kierunku pedagogika. Założycielka (2000 r.) i opiekunka Koła Naukowego Pedagogów „Persona”. Dysertacja doktorska pt.: „Małżeństwa młodocianych, przyczyny i konsekwencje – perspektywa pedagogiczna” obroniona została na Wydziale Pedagogicznym Uniwersytetu Warszawskiego. Zainteresowania naukowe: pedagogika społeczna, pedagogika rodziny, edukacja seksualna.

Temat wystąpienia: „Seksualność kobiet w średniowieczu”.

7. dr n. hum. Anna Prokopiak-Lewandowska – absolwentka Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu (historia i pedagogika). Stypendystka Fundacji Lanckorońskich, Laureatka nagrody Włocławskiego Towarzystwa Naukowego w „Konkursie na najlepsze prace naukowe i badawcze regionu Kujaw i ziemi dobrzyńskiej”. Zdobywczyni nagród „Archiwum Emigracji” i Instytutu Historii PAN na Najlepszy Debiut Historyczny. Od 2017 roku dyrektor LO im. Królowej Jadwigi w Kowalu, a od 2019 r. dyrektor SP im. Kazimierza Wielkiego w Kowalu. Prezes Stowarzyszenia „Aktywny Kowal”, członkini Włocławskiego Towarzystwa Naukowego.

Temat wystąpienia: „Ubiór i moda kobieca w średniowiecznej Polsce”.

8. dr Adam Wróbel, profesor nadzwyczajny Kujawskiej Szkoły Wyższej we Włocławku. Absolwent Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Specjalista w zakresie filologii polskiej. Kierownik Studium Języka Polskiego i Kultury w Kujawskiej Szkole Wyższej we Włocławku. Sekretarz generalny Włocławskiego Towarzystwa Naukowego, prezes Towarzystwa Miłośników Ziemi Dobrzyńskiej w Lipnie i członek Stowarzyszenia Króla Kazimierza Wielkiego oraz innych społecznych towarzystw. Znawca gwary kujawskiej oraz autor licznych prac, artykułów naukowych z tego zakresu.

Temat wystąpienia: „O literackich obrazach Nawojki z Dobrzynia – pierwszej średniowiecznej emancypantki polskiej”.

8. Hanna Szczechowicz – doktor nauk humanistycznych w zakresie historii, wykładowca, nauczyciel, doradca metodyczny z historii i wiedzy o społeczeństwie. Autorka kilkudziesięciu publikacji naukowych, uczestniczka licznych konferencji naukowych krajowych i międzynarodowych. Członkini Włocławskiego Towarzystwa Naukowego.

Temat wystąpienia: „Wizerunek kobiety w malarstwie średniowiecznym”.

Na zakończenie obrad Zarząd Stowarzyszenia Króla Kazimierza Wielkiego wręczył dr. Krzysztofowi Witkowskiemu – burmistrzowi Koła okolicznościowy dyplom. Uczestnicy zwiedzili wystawę w Wieży Ratuszowej UM Koła pn. „Fajans – formy, techniki, zdobnictwo”.

Fot. Wojciech Nawrocki